तानाजी धोंडिराम कोरके हा लातूर जिल्ह्यातील एक तरूण. पुण्यात वाढप्याचे काम करायचा. गेल्या शनिवारी (दि. 16) तो ऑटोरिक्षाने रविवार पेठेत उतरला. ऑटोचे बिल चाळीस रूपये झाले. तानाजीकडे केवळ वीस रूपये होते. त्यावरून रिक्षाचालक अतुल उर्फ ईश्वर दशरत हराडे याच्यासोबत त्याची बाचाबाची झाली. रिक्षाचालकाने त्याचा सहकारी रोहन गोडसेच्या मदतीने तानाजीला जबर मारहाण केली. तानाजी बेशुद्धावस्थेत पडल्याचे परिसरातील लोकांनी पोलिसांना कळवले. पोलीस घटनास्थळी आले आणि त्यांनी त्याच रिक्षाचालकाच्या मदतीने तानाजीला ससून रूग्णालयात नेले. तोपर्यंत त्याचा मृत्यू झाला. तो जिथे बेशुद्ध पडला होता तिथल्या दुकानातील एका सीसीटीव्हीत घटना दिसत होती. त्याच रिक्षाचालकाने केवळ वीस रूपयांसाठी तानाजीचा जीव घेतला.
आपल्या अनेक वाचकांना या बातमीचे काहीच वाटणार नाही. कारण अशा घटना आजूबाजूला नित्याच्या झाल्या आहेत. काहीजण हळहळतील. काहीजण केवळ वीस रूपयांसाठी (?) असे करायला नको होते म्हणून शिव्याही घालतील. एकंदरीत आपल्या समाजाच्या खालावलेल्या आणि दळभद्री मानसिकतेचे हे उदाहरण आहे.
अशा घटना घडल्या की आपण चार-दोन दिवस प्रतिक्रिया देतो. ‘महाराष्ट्राचा बिहार होतोय’ अशी चिंता व्यक्त करतो. खरंतर बिहारही आपल्यापेक्षा कितीतरी पुढे जातोय; पण नसलेल्या गोष्टींचा अहंकार बाळगत आपण स्वतःची भलावण करतो.
गरिबी, बेरोजगारी, दारिद्य्र हे पिढ्या न पिढ्या सुरूच आहे. त्यातून बाहेर पडण्यासाठी सर्वांचे जोरदार प्रयत्न सुरूच आहेत. सामान्य माणसाला जगण्याचा आधार देण्यासाठी सरकारही प्रयत्नशील आहे. प्रश्न उरतो तो आपल्या इच्छाशक्तीचा. एकीकडे कोणत्याही क्षेत्रात जा, सर्वांची ओरड आहे की, कामगारच मिळत नाहीत आणि दुसरीकडे एक मोठा वर्ग सातत्याने गळे काढतोय की, कामच मिळत नाही. मग असे ऐतोबा परिस्थितीने गांजतात. आपल्या नाकर्तेपणाचे खापर इतरांवर फोडतात. त्यातून नैराश्य वाढते. काहीजण व्यसनाच्या आहारी जातात. त्यातून पुढे अनेक समाजविघात कृत्ये घडतात.
ज्या देशात वीस रूपयांसाठी एखाद्याला आपला जीव गमवावा लागत असेल त्या देशाच्या भवितव्याची आपण कल्पना करू शकाल. महासत्तेच्या गप्पा मारताना आपल्यासमोरी आव्हानांचा अंदाज येण्यासाठी हे उदाहरण पुरेसे बोलके आहे. बरं, या घटनेत या रिक्षाचालकाचे आणि मयत तानाजी कोरकेचे काहीच नाते नव्हते. आपण दुसरी घटना बघूया.
लातूरच्याच साधुराम आणि गयाबाई कोटंबे या दुर्दैवी दांम्पत्याचा ज्ञानदीप हा मुलगा. साधुराम प्राचार्य पदावरून निवृत्त झालेले. ज्ञानदीपने एम.एस्सी. पर्यंत उच्चशिक्षण घेतलेले. त्याला लातूरच्या मोरेनगर परिसरातील राहते घर स्वतःच्या नावे करून हवे होते. वडिलांची त्याला तयारी नव्हती. ज्ञानदीपचे महिनाभरापूर्वी लग्न झाले. ‘माझा संसार बघायला या’ म्हणून त्याने आईवडिलांकडे आग्रह केला. आईवडिल मोठ्या मनाने मुलाकडे आले. नव्या सूनबाईला साडी घ्यावी म्हणून तिला घेऊन सासूसासरे बाजारात गेले. परत आल्यावर ज्ञानदीपने त्यांना प्यायला नारळपाणी दिले. वडील घेत नसतानाही त्याने सांगितले की, ‘घ्या, तरतरी येईल...!’ आईवडिलांनी ते घेतले. या पठ्ठ्याने त्या नारळपाण्यात घूस मारण्याचे विषारी औषध मिसळले होते. ती कडवट चव जाणवू नये म्हणून त्यात साखरही मिसळली. हे पाणी पिऊन वडील जागीच गेले. आई अत्यवस्थ आहे...
आपल्या समाजाच्या खालावलेल्या मनोवृत्तीचे भिकार रूप यातून दिसेल. असे क्रौर्य हा आपल्या समाजजीवनाचा एक भाग बनतोय. सत्तेसाठी आपल्या आप्तेष्टांना ठार मारणारा क्रूरकर्मा औरंगजेब आणि आपल्या जन्मदात्यांचा बळी घेणारा ज्ञानदीप यात फरक तो कोणता? जिथे बाप मुलीवर बलात्कार करतोय, पोर्न साईट पाहून चौदा वर्षाचा मुलगा आपल्या सोळा वर्षाच्या बहिणीवर अत्याचार करतोय त्या देशाचे आपण नागरिक आहोत. आपली संस्कृती, आपले आदर्श, आपल्या रूढी-परंपरा, आपले तत्त्वज्ञान याच्या बाता करणार्‍यांनी, प्रगतीच्या, विकासाच्या, सुधारलेपणाच्या गोष्टी मांडणार्‍यांनी आजच्या भारताचे हे वास्तव चित्र आधी समजून घ्यायला हवे.
विकास ही संथ गतीने होणारी प्रक्रिया आहे. त्यामुळे ‘देश आगे बढ रहा है’ अशी जाहिरात कोट्यवधी रूपये खर्च करून करणे सहजशक्य असते. भौतिक प्रगती, नवनवे शोध-संशोधन, विविध क्षेत्रातील उपलब्ध करून दिलेल्या संधी, उद्योग-व्यवसायातील फुगवलेले आकडे यावरून कागदोपत्री कोटीच्या कोटी उड्डाणे जरूर घेता येतील. मात्र आपल्या ढासळलेल्या या मनोवृत्तीचे काय? त्याला कोण अपवाद राहिलंय? इथे जात-पात, धर्म, लिंग, वय, प्रांत, भाषा, गरीब-श्रीमंत असे कसलेही निकष नाहीत. शोषित, पिडीत अन्याय सहन करत आहेत. संधी मिळताच तेही इतरांवर अन्याय करत आहेत. त्यातून आलेला मुजोरपणा त्यांचे मनोबल वाढवतो. कायद्याचा धाक नसणे आणि ढिम्म व्यवस्थेला विकत घेणे यामुळे गुन्हेगार कोणतेही कृत्य करायला धजावतात. नैतिक-अनैतिक अशा कोणत्याही फूटपट्ट्या तिथे नसतात.
इतरांचे नुकसान करणे, त्याला त्रास देणे यात आसुरी आनंद मानणारा एक मोठा वर्ग आहे. त्यामुळे त्याची कारणमीमांसा होऊ शकत नाही. ‘तो असा का वागला?’ याचे उत्तर देणे सोपे नाही. चांगुलपण हरवत चाललेल्या समाजात त्यामुळेच आपली जबाबदारी मोठी आहे. ‘भय इथले संपत नाही’ हे तर खरेच! त्यामुळे समाजसुधारणा गेली खड्ड्यात! तो आविर्भाव आपण आणायलाच नको. आपण फक्त स्वतः बदलूया! कोणीतरी म्हटलेच आहे, ‘‘जर आपण स्वतः बदललो तर जगातला एक वाईट माणूस कमी होईल.’’ हे वाईटपण संपवणं, निदान कमी करणं आपल्याच हातात आहे. कोणताही ‘देवदूत’ त्यासाठी काहीही करू शकणार नाही.
आपण सध्या जिथे आहोत तिथे विचाराला, सुधारणेला थोडाफार वाव आहे. आणखी काही वर्षे अशीच गेली तर येणारी पिढी आणखी अंधारात ढकलली जाईल. काळही आपल्याला माफ करणार नाही!
- घनश्याम पाटील
7057292092
